АР19679749 «Ақмола облысында геокеңістіктік технологияларын пайдалана отырып, орман жолақтарын картаға түсіру, олардың өнімділікке және су ресурстарына әсері, кеңейту перспективалары»

ЖТН

АР19679749

Жоба атауы

«Ақмола облысында геокеңістіктік технологияларын пайдалана отырып, орман жолақтарын картаға түсіру, олардың өнімділікке және су ресурстарына әсері, кеңейту перспективалары»

Жоба жетекшісі

ФИО: Сарсекова Дани Нургисаевна

Телефон: 8 701 316 14 42

Эл.пошта: dani999@mail.ru

Ғылыми дәрежесі, атағы: а.ш.ғ.д., профессор

Scopus Author ID: 56403235500

Researcher ID: 00345348000050

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0537-4936

Өзектілігі

Ұзақ уақыт бойы орман белдеуі егістік-қорғау екпелер өздеріне жүктелген қорғау функцияларын тиімді атқарды. Олардың егіс алқаптарындағы экологиялық-мелиоративтік қызметі ерекше маңызды болды, бұл жел және су эрозиясының пайда болуына жол бермеді, жауын-шашынның қайта бөлінуіне, топырақтың ағынды суларына өтуіне ықпал етті, аймақтың биоәртүрлілігін жақсартты. Құрғақ далалық аймақта, астық алқаптарында орман жолақтары қарды тиімді ұстады немесе оның біркелкі таралуын қамтамасыз етті, бұл өсімдіктерді өсіруге өте қажет ылғалдың жиналуына ықпал етті. Олар агроорман ландшафтарын, микроклиматты және жалпы экожүйені қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Далалық және топырақты қорғайтын орман белдеулерін құрудың негізгі мақсаттарының бірі ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру болды. Соңғы үш онжылдықта қолданыстағы орман белдеулерін дамыту мен күтіп-баптауды қолдау тоқтатылды, бұл олардың тозуына, кеуіп кетуіне және өртке ұшырауына әкелді. Оның үстіне көптеген жергілікті тұрғындар жол бойындағы орман белдеуіндегі ағаштарды кесіп, отын алу үшін егіс алқаптарын кесті.

Климаттың өзгеруі, антропогендік төтенше жағдайлардың күшеюі, табиғи-климаттық белдеулердің шекараларының ығысуы, өсімдік түзілімдерінің өзгеруі, шөлейттену процестерінің кеңеюі, су тасқыны мен құрғақшылықтың шыңдарымен жауын-шашын мөлшерінің күшті өзгеруі, орман өрттерінің көбеюі; ауылдық аймақтардың экожүйесіне әсер етеді. Осыған байланысты, агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты дамуымен және ауыл шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігімен байланысты ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту технологияларды, әдістемелерді, ресурстарды жетілдіру бойынша үлкен күш салуды талап ететін өзекті және ұзақ мерзімді міндет болып табылады. және ауыл шаруашылығы өндірісінің нормативтік талдауын жетілдіру. Ұсынылған ғылыми жобамен өткен жылдардағы жинақталған тәжірибе мен олқылықтарды ескере отырып, пайдалану, орман алқаптары мен топырақ қорғау белдеулерін құру тәжірибесін талдауды ұсынамыз.

Мақсаты

Германия, Канада, Корея сарапшыларымен кооперацияда және халықаралық тәжірибені бейімдеуде Қазақстанның ауылдық аумақтарының орнықты дамуын одан әрі қолдау үшін Ақмола облысының пилоттық өңірінде қашықтықтан зондтаудың геоақпараттық технологияларын қолдана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін модельдік бағалай отырып, орман белдеулерінің қорғаныш әлеуетін зерттеу.

Күтілетін және қол жеткізілген нітижелер

1. Орман белдеулерінің ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігіне әсерін зерттеу үшін тән алқаптар іріктеліп, 20 тәжірибелік учаске салынады және пайдалы жолақтары бар алқаптарда және оларсыз учаскелерде өнімділікке салыстырмалы талдау жүргізіледі.

2. Бұрынғы колхоздар мен совхоздардың, Ақмола облысының қазіргі фермерлік және шаруа қожалықтарының жерлерінде қолданыстағы және бұрын жұмыс істеп тұрған дала және топырақ қорғау орман белдеулерінің жай - күйіне далалық зерттеу жүргізілетін болады.

3. 1960 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейінгі кезеңдегі негізгі климаттық факторлар көрсеткіштерінің (ауа температурасы, жауын-шашын, вегетациялық кезеңнің ұзақтығы, желдің күші мен бағыты) өзгеруіне салыстырмалы талдау жүргізіледі.

4. Егісті қорғаныс орман белдеулерін құру және оларға күтім жасау, олардың өңірдің экожүйесі мен агроланд ландшафтының қалыптасуына әсері мәселелері бойынша отандық және шетелдік әдеби дереккөздер мен ведомстволық материалдар зерттеліп, қорытындыланады.

5. Жауын-шашынның біркелкі таралуын зерттеу, ағаш және бұтатектес өсімдіктерінің ассортиментін таңдау мақсатында орман белдеулерінен әр түрлі қашықтықта топырақ шурфтары арнайы әдістеме бойынша салынатын болады.

6. Бойлық және көлденең белдеулерін орналастырудың, жер өңдеуге, көшеттер отырғызуға арналған қолданыстағы нормалар өзгерген жағдайларға байланысты қайта қаралады және жаңа технологияларға, қолданылатын машиналарға, машиналар мен жабдықтарға сәйкестендіріледі.

7. Таңдалған шаруашылықтардың картографиялық материалдары зерттеліп, орман белдеулерінің кеңістіктік орналасуы мен аудандары анықталады.

8. Орман белдеулерінің конструкциясы, түр құрамы, қызмет ету мерзімі, технологиясы, агротехникасы және егістік қорғау белдеулерін жасау мерзімі зерттеледі.

9. Ұзақ мерзімді, құрғақшылыққа және тұзға төзімді ағаштар мен бұталардан (әрқайсысы 5-6 түрден), соның ішінде жеміс түрлерін қоса алғанда, олардың әртүрлі комбинацияларымен және орналастыруымен және өсу биостимуляторларын қолдана отырып, әртүрлі конструкциядағы қорғаныш орман белдеулерін өсіру технологиясы әзірленетін болады..

10. Далалық және жиналған мұрағаттық деректер зерттеу аймағы бойынша жерді қашықтықтан зондтаудың геоақпараттық деректерімен үйлесімде өңделеді және UNDP ELSA базасында интеграцияланған бірыңғай ашық қол жеткізу геоплатформасында қолжетімді болады https://www.unbiodiversitylab.org/, бұл БҰҰ-ның жерді орнықты дамыту, Қазақстанның орман және су ресурстарын қоса алғанда, табиғи ресурстарды модельдеуді тиімді пайдалану бойынша қолдайтын бірнеше пилоттық жобаларының бөлігі болып табылады.

11. Геопорталдағы деректерді пайдаланушылар модельдеу үшін, соның ішінде топырақ, жерді пайдалану, рельеф бойынша аналитикалық иерархия процестері сияқты аналитикалық зерттеулер үшін, көлбеу, дренаж тығыздығы, жауын-шашын мөлшері, жарылымға дейінгі қашықтық, өзен арнасына дейінгі қашықтық, литология, жер асты суларының деңгейі, жер жамылғысы, топырақ құрылымы. сияқты кірістерді ескере отырып, гидромодульдік сегменттерді дренажды сулардың жиналуы үшін ықтимал жерлерді анықтау үшін анықтай отырып пайдаланады.

12. АҚШ Ауыл шаруашылығы департаменті USDA Soil Water Assessment Tool (SWAT) бағдарламасын пайдалана отырып, топырақ пен су ресурстарын бағалау, тиімді суару жүйесін, тұрақты жерді пайдалану жүйесін және геопортал деректері бойынша өнімділікті модельдеуді бағалау, орман белдеулерінің егістікті қорғау потенциалын модельдеуді талдау арқылы тиімді жерді пайдалану сценарийлерінің моделі әзірленетін болады.

13. Германия, Канада, Қытай сарапшыларымен гидроэкологиялық негіздер жобалары және климаттың өзгеруі жағдайында орман екпелерін қалпына келтіру үшін болашақ болжамдар бойынша халықаралық ынтымақтастық кеңейтіледі.

14. Қазақстандық мамандар Германия, АҚШ, Канада, Қытаймен тұрақты дамуды пәнаралық зерттеуге арналған платформалар, жерді мониторингілеу және модельдеу бойынша тозған жерлерді қалпына келтіру бойынша әріптестік, кооперация жобаларын кеңейтуге қатысатын болады.

15. Зерттеу нәтижелері бойынша ауыл, орман шаруашылығы, экология және ведомстволық мекемелердің, сондай-ақ табиғат қорғау және жобалау ұйымдарының мамандары үшін практикалық оқытумен бакалаврлар, магистранттар мен докторанттар үшін халықаралық сарапшылармен кооперацияда дуальды оқыту бағдарламасы дайындалатын болады.

16. Зерттеу нәтижелерімен және мүдделі тұлғалармен және ұйымдармен тәжірибе алмасу, зерттеушілердің көрмелерде, семинарларда, конференцияларда, табиғат қорғау ұйымдарының кеңестерінде сөз сөйлеуі бойынша іс-шаралар өткізілетін болады.

17. Ақмола облысы жағдайында пайдалы орман белдеулерін құру жөнінде ұсыныс әзірленетін болады.

18. Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында citescore бойынша процентилі кемінде 35 (отыз бес) болатын рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 мақала және Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 1 мақала жарияланады.

Алынған нәтижелер:

Ақмола облысының егін егетін шаруашылықтарында (А.Бараев атындағы «АШҒӨО» ЖШС, «Есіл-Агро» ЖШС, «Родина» АФ ЖШС, «Қазгер» ЖШС) ГАЖ қашықтықтан зондтау технологиясын қолдана отырып, дала-, топырақты қорғау орман белдеулерін, жер бедерінің топографиясын барлау жұмыстарының нәтижесінде, орман белдеулеріне орман шаруашылығы-экологиялық баға берілді, 1960-2022 жж. аралығындағы облыстың агроклиматтық жағдайына салыстырмалы талдау жүргізілді, ауыл шаруашылықтарының топырақ көрсеткіштеріне агрохимиялық мониторинг жүргізілді, егістіктерді суару мақсатында пайдалануға болатын еріген су жиналатын ықтимал жерлерді анықтау үшін геодезиялық және топографиялық іздестіру жұмыстары жүргізілді.

Ауыл шаруашылығы алқаптарының геодезиялық және далалық зерттеулерін жүргізудің әдістемелік тәсілдерін, топырақтың агрохимиялық зерттеулерін, паналау белдеулерінің салық салу көрсеткіштерін қамтитын ғылыми-зерттеу бағдарламасы әзірленді.

А.Бараев атындағы «АШҒӨО» ЖШС, «Есіл-Агро» ЖШС, «Родина» АФ ЖШС, «Қазгер» ЖШС зерттеу аймақтарының GIS векторлық файлдары (GIS shapefiles) жиналды, ауыл шаруашылығы жерлерінің шекаралары анықталды. Жер кадастры басқармасының деректер базасынан және мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған жүйесінен (aisgzk.kz) кадастрлық деректермен салыстыру жұмыстары жүргізілді. Координаттары бар және координатсыз 35 геологиялық картаға геосілтеме жасалды.

Әлеуетті пайдаланушылар үшін ақпарат

Геодезиялық, топографиялық, агрохимиялық зерттеулер, орман орналастыру жұмыстарының нәтижелерін ауыл, орман, су шаруашылықтарында, геология, экология, картография, жерге орналастыру, кадастр салаларында пайдалануға болады.